Bakari með hveitiofnæmi

Elíasi fannst fyrst sárt þegar fólk hló að því að hann væri bakari með hveitiofnæmi en getur nú séð spaugilegu hliðina.

„Ég held að ég hafi kannski verið í afneitun til að byrja með. Ég var með mikil ofnæmiseinkenni og nefrennsli sumarið eftir að ég útskrifaðist,“ segir Elías Kjartan Bjarnason sem útskrifaðist með sveinspróf í bakaraiðn vorið 2012 en var greindur með ofnæmi fyrir hveiti, rúgmjögli og haframjöli í byrjun þessa árs.

Elías ætlaði upphaflega að læra til kokks og hóf nám á almennri matvælabraut við Menntaskólann í Kópavogi. „Þá fengum við að prófa kokkinn, þjóninn og bakarann, og komst þá að því að mér fannst lang skemmtilegast að baka.“ Hann segir að kennarinn sinn, Ásthildur Guðmundsdóttir sem hefur umsjón með grunndeildinni, hafi haft jákvæð og hvetjandi áhrif á sig sem hafi átt sinn þátt í að hann valdi bakarann. Elías fór á samning hjá Kökuhorninu í Bæjarlind þar sem hann var afar ánægður. „Yfirmaðurinn minn, Guðni Hólm sem rekur bakaríið, er mjög góð fyrirmynd. Ég hefði viljað verða jafn flinkur og hann,“ segir Elías. Hann var fjögur ár á samningi hjá Kökuhorninu, tók tvær annir í skólanum á þessum tíma og útskrifaðist fyrir hálfu öðru ári. Brátt fóru ýmis ofnæmisviðbrögð að gera vart við sig en Elías gerði sér ekki strax grein fyrir að um ofnæmi væri að ræða.

Reyndi ofnæmislyf

„Ofnæmislæknirinn minn sagði að hveitofnæmið gæti komið út frá grasofnæmi. Ég hafði aldrei farið til ofnæmislæknis fyrr en í byrjun þessa árs. Þá kom í ljós að ég var með mikið grasofnæmi. Þegar gerðar voru prufur á húð kom ekki annað í ljós en ég var einnig sendur í blóðprufu. Þá varð ljóst að ég var líka með ofnæmi fyrir hveiti, rúgmjöli og haframjöli.“ Skiljanlega voru þetta ekki góðar fréttir fyrir nýútskrifaðan bakara. „Þetta var afskaplega svekkjandi og ég var í raun frekar niðurbrotinn. Ég fékk ofnæmislyf og lagaðist heilan helling en síðan fór ég aftur að finna meir og meir fyrir ofnæminu. Ofnæmislæknirinn hafði vonast til þess að ég gæti haldið áfram að vinna á lyfjunum en það gekk ekki eftir. Ég vann í bakaríinu fram undir miðjan apríl en þá gafst ég endanlega upp.“ Læknirinn hans skrifaði þá upp á vottorð og Elías fór í veikindaleyfi.

„Í veikindaleyfinu fékk ég betur tíma til að átta mig á stöðunni og reyna að finna út úr því hvað ég ætti að gera í framtíðinni. Ég vissi að ég gat ekki gert neitt þessu tengt því ég get ekki unnið nálægt hveiti. Ég er ekki með snertiofnæmi heldur er ég með ofnæmi fyrir rykinu og það er hveitiryk í öllum bakaríum. Ég vissi ekki alveg hvað mig langaði að gera en vissi að ég vildi gera eitthvað í höndunum.“ Þegar líða tók á sumarið hafði Elías sótt um vinnu á nokkrum stöðum en datt loks niður á auglýsingu frá stoðtækjaframleiðandanum Össuri og starfar þar í koltrefjadeildinni en fyrirtækið selur meðal annars gerviökkla úr koltrefjum á gervifætur. „Ég vinn við að pakka inn og rífa utan af mótum sem koltrefjarnar eru lagðar á. Síðan þarf ég að baka þetta, sem er frekar skondið,“ segir Elías sem hefur tekist að sjá það spaugilega við stöðu sína.

„Þegar ég segi að ég sé bakari með hveitiofnæmi þarf ég oft að endurtaka mig því fólk trúir mér ekki eða heldur að ég sé að grínast. Mér finnst það núna bara fyndið. Ég er kominn yfir þetta. Fyrst fannst mér leiðinlegt ef einhver fór að hlæja þegar ég sagði þetta en þó ég hafi verið sár þá skil ég þetta núna.“

Betra að hafa gráðuna

Hjá ofnæmislækninum fékk Elías þær upplýsingar að það væri í raun alls ekki svo sjaldgæft að bakarar fengju hveitiofnæmi en sumir næðu að halda einkennunum niðri með lyfjum og enn aðrir losni síðar við ofnæmið. „Hann sagði mér að það væri sérstaklega algengt að fólk sem starfar við hárgreiðslu fái ofnæmi fyrir efnunum sem það vinnur með.“
Þrátt fyrir að geta ekki starfað sem bakari finnst Elíasi þó betra að hafa lokið sveinsprófinu heldur en að hafa enga gráðu. „Mér finnst betra að hafa gráðuna á ferilskránni. Ég held að það líti betur út, og ég get þá útskýrt að ég sé með ofnæmi og starfi því ekki við þetta. Ég er allavega með sveinspróf.“

Til að líta á björtu hliðarnar þá vinnur Elías núna bara á daginn, annað en þegar hann var í bakaríinu. „Í mínu bakaríi var næturvaktin frá miðnætti til klukkan átta á morgnana, og dagvaktin frá sex á morgnana til tvö eða þrjú á daginn. Næturvaktirnar gátu verið þreytandi,“ viðurkennir hann. Og þrátt fyrir ofnæmið getur Elías fengið sér brauð og aðra fæðu með hveiti við sérstök tækifæri. „Ég get borðað það ef ég fæ mér mjög lítið. Ef mig virkilega langar þá fæ ég mér alveg smá pizzu. Ég reyni samt að sneiða framhjá því.“

Nauðsynlegt að hlusta á líkamann

„Hveitiofnæmi er ekki algengt en það er vel þekkt meðal bakara,“ segir María Ingibjörg Gunnbjörnsdóttir, yfirlæknir ofnæmisdeildar Landspítalans. „Helsti áhættuþátturinn fyrir því að þróa með sér hveitiofnæmi er undirliggjandi ofnæmissjúkdómar eins og exem, ofnæmiskvef, fæðuofnæmi og astmi. Þessir sjúkdómar fela í sér aukna tilhneigingu til að þróa með sér fleiri ofnæmi. Í raun vitum við ekki af hverju sumir fá ofnæmi en aðrir ekki, en þetta tengist mótefnamyndun í líkamanum og liggur oft í ættum.“

Ofnæmissjúkdómar eiga það sammerkt að fólk fær lítil einkenni í byrjun og getur mögulega haldið þeim niðri með ofnæmistöflum en þær duga ekki til ef fólk endurtekið útsetur sig fyrir ofnæmisvakanum. „Ef fólk hlustar ekki á líkamann, til dæmis í tengslum við hveitiofnæmi, þá getur ofnæmiskvefið þróast yfir í slæman astma.“
María segir að ofnæmislæknar bendi ungu fólki með undirliggjandi ofnæmi og astma á þessa áhættuþætti. „Fólk með ofnæmi ætti ekki að stefna á bakaraiðn eða dýralækningar til að mynda.“ Hún bendir á að ofnæmi hárgreiðslufólks fyrir kemískum efnum sé af öðrum toga, en mikilvægt sé að fólk með ofnæmi hafi það í huga þegar það velur sér starfsgrein og ræði það við sinn lækni.

mariaig@landspitali.is, erla@frettatiminn.is