Matarsýking er sýking í meltingarfærum af völdum skemmdrar fæðu. Það sem í daglegu tali eru kallaðar matarsýkingar má flokka í tvennt eftir eðli sýkingarinnar. Annars vegar eru það eiturefni sem myndast af völdum baktería í matvælum sem ekki hafa verið rétt meðhöndluð og valda einkennum og hinsvegar eru það bakteríur sem hafa náð að fjölga sér í matvælum sem ekki hafa verið rétt meðhöndluð sem sýkja og valda einkennum.
Matarsýkingar af völdum eiturefna:
Þessar sýkingar er það sem í daglegu tali er kallað matareitrun og er vegna framleiðslu baktería í matvælum á eiturefnum sem valda einkennum. Staphilococcar kallast þær bakteríur sem algengast er að valdi því sem kallast matareitrun og kallast þær Staphilococca matareitranir en einnig geta bakteríur sem kallast clostridium valdið matarsýkingum, þ.á.m. hættulegri sýkingu sem kallast Botulismi.
Þessar bakteríur mynda eiturefni sem þola suðu. Meðgöngutíminn er stuttur frá því að einstaklingur borðar skemmdan mat og þar til fyrstu einkenni koma fram, eða um 2–3 klst. en getur verið bæði styttri og lengri tími. Einkennin eru ógleði sem fylgja uppköst, kviðverkir og niðurgangur.
Matarsýkingar af völdum baktería
Nokkrar tegundir baktería geta valdið matarsýkingum ef þær komast í matvæli, í flestum tilfellum þarf lítið magn af bakteríum til að valda smiti. Algengustu bakteríurnar sem valda þarmasýkingum eru:
Erfitt er að greina á milli hvaða baktería það er sem veldur nema með saurræktunum. Meðgöngutíminn er lengri en þegar um eiturefni er að ræða, eða 8–48 klst. og sjúkdómurinn stendur einnig lengur eða í 1–2 vikur. Einkenni eru ógleði og uppköst, kviðverkir og niðurgangur en einnig fylgir hiti, vöðvaverkir og höfuðverkur og sjúklingar eru almennt veikari.
Misjafnt er eftir því hvaða baktería það er sem veldur sýkingunni og í hversu miklu magni hún er, hversu slæm einkenni verða.
Það er ýmislegt hægt að gera til að forðast matarsýkingar og mikilvægt er að vera alltaf meðvitaður um þessa hættu þegar matvæli eru meðhöndluð.
1. Hvernig velja á matvæli.
Þegar verslað er, er mikilvægt að byrja á að velja þau matvæli sem ekki þurfa að vera í kæli. Veljið heilar niðursuðudósir, ekki þær sem eru dældaðar. Krukkur eiga ekki að vera sprungnar og lok eiga að vera vel skrúfuð á. Gætið alltaf vel að hvenær varan rennur út áður en hún er keypt eða notuð. Egg eiga að vera í kæli, opnið bakkana áður en þeir eru keyptir til að fullvissa ykkur um að þau séu öll heil. Endið á kælivörum og frystivörum. Setjið hrámeti í poka og tryggið að safi komist ekki í önnur matvæli, sama gildir um frosið kjöt og fisk.
2. Hreinlæti.
Mikilvægt er að gæta alltaf fyllsta hreinlætis þegar matvæli eru meðhöndluð. Alltaf skal byrja á að þvo hendur vandlega með heitu vatni og sápu áður en meðhöndlun er hafin.
3. Afþýðið matvæli með varúð.
4. Forðist blöndun hrárra matvæla.
5. Eldamennska og upphitun matvæla.
Þegar matvæli eru elduð er alltaf mikilvægt að elda þau að fullu, en ekki bera mat fram hálf hráan.
Þegar matarafgangar eru meðhöndlaðir er mikilvægt að koma þeim strax fyrir í ísskáp, mat sem staðið hefur í stofuhita í meira en 2 klst. á að henda. Misjafnt er eftir fæðutegundum hversu lengi er óhætt að geyma afganga í ísskáp eða frysti. Þegar hita á afganga upp er mikilvægt að hita þá alveg upp í suðu til að drepa bakteríur ef þær hafa komist í matinn. Suða drepur ekki eiturefni sem bakteríur mynda.
Matarsýkingar greinir læknir með viðtali við sjúkling og skoðun, en einnig er þörf á að fá blóðsýni og saursýni til rannsóknar.
Í þeim tilfellum þar sem um matareitrun er að ræða (sýking af völdum eiturefna) gengur sýkingin yfir á 12–24 klst. Mikill vökvi ásamt söltum og steinefnum tapast við uppköst og niðurgang og því mikilvægt að drekka vel til að að líkaminn ofþorni ekki. Þeir sem eru að taka þvagræsilyf þurfa að fara sérstaklega varlega og í sumum tilfelllum er rétt að hætta töku þeirra meðan á veikindum stendur, það skal þó ekki gert nema í samráði við lækni.
Við matarsýkingar af völdum baktería er einnig mikilvægast að bæta upp vökva, salt og steinefni til að forðast ofþornun. Ef svo mikil ógleði fylgir að sjúklingur getur ekki drukkið nægan vökva til að koma í veg fyrir ofþornun, þarf að leiðrétta vökvatap með því að gefa vökva í æð og þarf sú meðferð að fara fram á sjúkrahúsi. Ekki er meðhöndlað með sýklalyfjum nema sýking sé orðin mjög alvarleg. Þegar matarsýkingar eru meðhöndlaðar með sýklalyfjum lengir það þann tíma sem tekur líkamann að losa sig við bakteríuna og því er best ef sjúklingur getur losað sig við sýkinguna án sýklalyfjameðferðar.
Í langflestum tilfellum gengur matareitrun yfir á sólarhring en matarsýkingar af völdum baktería á um það bil viku og í flestum tilfellulm nægir að meðhöndla með vökva, söltum og steinefnum.
Ofþornun er algengasta aukaverkunin. Aukaverkanir eru sjaldgæfar við matareitranir, en við matarsýkingar getur sýkingin farið út fyrir þarmana og sjúkdómurinn orðið alvarlegri og þarf þá að meðhöndla með sýklalyfjum.
Af vef doktor.is