Skorpulifur

Hvað er skorpulifur?

Skorpulifur þróast þegar mikill fjöldi lifrarfruma deyr og í staðinn myndast örvefur og hnútar. Lifrarvefurinn verður því óeðlilegur á ákveðnum svæðum og getur ekki starfað eðlilega. Þetta leiðir til háþrýstings (hækkaður blóðþrýstingur) í lifrinni og skerðingar á starfshæfni hennar. Erlendis er skorpulifur ein algengasta dánarorsök einstaklinga á aldrinum 25-65 ára en hér á landi er skorpulifur ekki eins algengur sjúkdómur.

Hverjar eru orsakir skorpulifrar?

• Alkóhólismi.
• Lifrarbólga B og C.
• Óþekktar orsakir.
• Eiturefni, t.d. klóróform.
• Lyf, t.d. Methotrexate.
• Alvarlegir sjúkdómar: Efnaskiptasjúkdómar (Hemochromatosis(járngeymdargalli) og Wilson´s sjúkdómur). Hindrun á blóðflæði frá lifur til hjartans (krónísk hægri hjartabilun). Einnig ýmsir sjálfsónæmissjúkdómar og sarklíki (Sarcoidosis).

Hver eru einkennin?

Við upphaf sjúkdómsins eru mjög óljós einkenni:

• Þreyta og slappleiki.
• Minnkuð matarlyst, ógleði og þyngdartap.

Þegar sjúkdómurinn er lengra genginn:

• gula (húðin og hvíta augnanna verða gul).
• dökk gult eða brúnt þvag.
• litlar húðæðarnar verða sjáanlegar og líkjast köngulóarvef.
• hárlos.
• brjóst myndast á karlmönnum.
• miltað stækkar.
• vökvasöfnun í kvið og bjúgur á fótum.
• niðurgangur: Hægðirnar geta verið dökkar/blóðugar.
• uppköst. Þau geta verið blóðug vegna æðahnúta í vélinda.
• meðvitundarskerðing sem getur þróast yfir í meðvitundarleysi (kóma).

Hvenær er hætta á ferð?

• Það er einstaklingsbundið hversu mikla áfengisneyslu þarf til að skorpulifur myndist.
• Þeir sem vinna með eiturefni ættu að forðast þau eftir bestu getu og nota hlífðarbúnað. Flest efnin hafa slæm áhrif á lifrina.
• Við sýkingu af lifrabólgu.
• Við vannæringu.

Hvað er hægt að gera til að forðast lifrabólgu?

• Neyta áfengis í hófi.
• Fara í áfengismeðferð ef áfengisneysla er vandamál.
• Koma í veg fyrir lifrarbólgusmit (blóðblöndun). Þeir sem hafa lifrarbólgu nú þegar þarf að vera í reglulegu eftirliti hjá t.d. meltingarsérfræðingi.
• Varastu eiturefni á vinnustað.

Hvernig greinir læknirinn sjúkdóminn?

Starfsemi lifrarinnar er skoðuð með blóð- og þvagsýnum. Einnig er gerð ómskoðun á lifrinni. Stundum er tekið vefjasýni úr henni til nákvæmari greiningar.

Ráðleggingar

Ef alkóhólismi er orsök skorpulifurs, hætta skal samstundis að drekka. Hægt er að leita áfengismeðferðar hjá SÁÁ.

Starfsgeta

Takið þátt í athöfnum daglegs lífs. Ef mikill bjúgur er á fótum skal hafa þá í hálegu í hvíld.

Fæði

• Forðast áfengi.
• Borða próteinríkan og fjölbreyttan mat.
• Forðast salt.
• Á seinni stigum sjúkdómsins skal minnka próteinneysluna í áföngum.
• Það er nauðsynlegt að taka vítamín og steinefni.

Hverjir eru fylgikvillarnir?

• Getuleysi.
• Lífshættulegar blæðingar, sérstaklega frá vélinda og maga.
• Lifrarkrabbamein.
• Sýking (blóðeitrun).

Framtíðarhorfur

Það má koma í veg frekari tap á lifrarvef með því að fjarlægja sjúkdómsvaldinn en sá skaði sem þegar hefur komið fram verður ekki læknaður. Með breyttu líferni og meðferð má halda sjúkdómnum í horfinu. Ef ekkert er gert mun lifrin að lokum gefast upp og það leiðir til dauða.

Hver er meðferðin?

• Erfitt er að meðhöndla skorpulifur og beinist hún aðallega að þeim fylgikvillum sem hún hefur í för með sér.
• Við vökvasöfnun í kvið eða á fótum er gefið kalíumsparandi þvagræsilyf.

• Einnig er hægt að nota önnur þvagræsilyf.
• Betablokkarar, með langtímavirkni við blæðandi æðahnútum. Lyfið minnkar blóðþrýstinginn í æðahnútunum og kemur þannig í veg fyrir að þeir springi og valdi blæðingu.

• Hægt er að meðhöndla lífshættulegar blæðingar frá æðahnútum í vélinda inn á sjúkrahúsi með magaspeglun. Ef speglunin leiðir í ljós að um æðahnúta er að ræða, er hægt að meðhöndla þá með því að blása upp blöðru inni í vélindanu.
• Hægðalyf með sérstakt sykurinnihald er gefið þegar grunur leikur á að sjúklingur sé að fá lifrarkóma eða vegnalifrarkóma, til að draga úr myndun ammóníum í blóðrásinni.

Heimild: doktor.is