Áhrif þarmaflóru á líkamsþyngd, efnaskipti og langvinnar bólgur

Rannsóknir sýna að örverur í meltingarvegi mannsins hafa margvísleg áhrif á líkamsstarfssemi.

Þarmaflóran hefur áhrif á líkamsþyngd, efnaskipti og bólguvirkni, ver okkur gegn óæskilegum örverum og hefur áhrif á geðheilsu.^1,2

Þarmaflóran hjálpar til við að brjóta niður og melta fæðu ásamt því að framleiða ákveðin vítamín og fitusýrur sem eru okkur nauðsynleg. Örverurnar framleiða þar að auki mikilvæg boðefni fyrir líkamann s.s. serotonin og dopamin.  Heilbrigð þarmaflóra er forsenda heilbrigðrar starfssemi meltingarfæranna ásamt því að hafa áhrif á á taugakerfi, ónæmiskerfi og hormónakerfi.³

Rannsóknir á mönnum og dýrum hafa leitt í ljós að ójafnvægi í þramaflóru getur stuðlað að ofþyngd og offitu^4,5 Fjölgun á ákveðnum örverum (Firmicutes) hefur þau áhrif að mýs þyngjast hraðar en mýs sem hafa hærra hlutfall af öðrum örverum (Bacteroidetes).⁵ Firmicutes hafa þann eiginleika að ná meiri orku úr fæðunni en aðrar örverur m.a. með því að frásoga hærra hlutfall fitu en Bacteroidetes.^6,7 Ef músum með sterlíla görn (án þarmaflóru) er gefin þarmaflóra úr of feitum (obese) músum með svokölluðum hægðaflutningi verða mýsnar of feitar án þess að fæði þeirra hafi verið breytt á nokkurn hátt.⁵  Þessar niðurstöður gefa til kynna að fjöldi hitaeininga í fæði skiptir minna máli en áður var talið.  Rannsóknir á of þungum einstaklingum gefa sömu niðurstöður og tilraunir á músum hvað varðar samsetningu á þarmaflóru og líkamsþyngd.⁸

Það er mikilvægt að hafa mikla breidd af örverum í meltingarvegi til að viðhalda góðri heilsu.  Minni breidd getur aukið líkur á alvarlegum og langvinnum sjúkdómum eins og sykursýki II og krabbameini.⁹  

En hvað er það sem getur helst raskað þessari mikilvægu þarmaflóru og þannig leitt til ofþyngdar og jafnvel alvarlegra sjúkdóma?

Rannsóknir í gegnum tíðina hafa sýnt að óhófleg neysla á sætindum og mettaðri fitu hefur slæm áhrif á heilsu almennt.^10,11,12 Slíkar neysluvenjur leiða einnig til ójafnvægis í örverubúskap meltingarfæranna og valda óæskilegri fjölgun á óhagstæðum örverum.¹³  Það tekur aðeins um einn sólahring að raska heilbrigðri þarmaflóru með slæmu/óhollu fæði.¹⁴ 

Sýklalyf hafa einnig áhrif.  Ofnotkun sýklalyfja hamla vöxt hagstæðra baktería í þörmum sem getur t.d. haft áhrif á ónæmiskerfið, sér í lagi hjá börnum.  Ofnotkun sýklalyfja snemma á lífsleiðinni getur leitt til ofþyngdar og offitu, og/eða ýmissa sjúkdóma síðar á lífleiðinni.^15,16,17  Í landbúnaði*, sérstaklega í verksmiðjubúskap, hefur tíðkast síðust áratugi að nota sýklalyf sem vaxtarhvata og/eða til að fyrirbyggja sýkingar.  Sýnt hefur verið fram á að notkun á sýklalyfjum í búfénaði hefur jafnframt skaðleg áhrif á þarmaflóru mannsins.¹⁸

Heilbrigði þarmaveggja er mikilvægt þar sem þeir stýra því hvað fer frá meltingarvegi út í líkamann.¹⁹ Óhagstæð örveruflóra í meltingarvegi getur aukið gegndræpi þarmaveggja, einkum smáþarmanna, og þannig stuðlað að langvinnum bólgum og öðrum vandamálum.  Ákveðnar gram-neikvæðar bakteríur í meltingarveginum gefa frá sér efni sem nefnist lípópólýsakkaríð (LPS). Ef LPS komast út í blóðrásina geta þau haft óæskileg áhrif á heilsu. Þegar gegndræpi þarmanna er of mikið eiga m.a. LPS greiðan aðgang að blóðrás og berast þannig um líkamann.  Fjöldinn allur af rannsóknum staðfesta óæskileg áhrif LPS á heilsu.

Hormónið ghrelin sem framleitt er í meltingarvegi hefur áhrif á matarlyst og til að mynda eykst framleiðslan þegar maginn er tómur. Aukin framleiðsla á ghrelini veldur aukinni matarlyst. LPS getur haft áhrif á ghrelinframleiðslu og þannig aukið líkur á ofáti vegna viðvarandi hungurs sem síðan leiðir til óæskilegrar þyngdaraukningar.^20,21

Leptin er annað dæmi um hormón, en það er framleitt í fitufrumum. Leptín slekkur á hungri og framkallar seddutilfinningu.  Þegar maginn er fullur framleiðir líkaminn leptín.  LPS geta haft áhrif á leptínframleiðslu bæði með því að draga úr framleiðslunni en einnig með því að gera leptínnema ónæma og þannig virkar ekki leptínið sem skyldi.^20,21

Rannsóknir sýna að LPS geta aukið streituviðbrögð og viðhaldið streituástandi með því að hafa áhrif á nýrnahettur og kortisól framleiðslu.²²  Aukin kortisól framleiðsla til lengri tíma getur haft ýmsar óæskilegar afleiðingar. Dæmi um slíkar afleiðingar eru kvíði, depurð, þrálátir höfuðverkir, svefnvandamál og þyngdaraukning.

Þarmaflóran spilar lykilhlutverk í líkama okkar og hefur víðtæk áhrif á heilsufar, andlegt og líkamlegt. Neysla á gerlaríku fæði (jógúrt, súrkál, kombucha, miso, léttvín o.fl.) eflir þarmaflóru og styrkir meltingarveg.  Rauðvín inniheldur til að mynda gerilinn Oenococcus oeni sem kemur í veg fyrir vöxt á öðrum óæskilegum gerlum í víninu.  Oenococcus oeni hefur verið rannsakaður í tengslum við heilsu og sýnt fram á bólgueyðandi eiginleika m.a. í meltingarvegi músa.²³  Jógúrt og súrkál eru rík af Lactobacillus gerlum sem hafa verið hvað mest rannsakaðir varðandi heilsu manna.  Lactobacillus plantarum 299v (LP299v) hefur verið rannsakaður mikið, m.a. í tengslum við ofvöxt á óhagstæðum örverum (dysbiosis) í meltingarvegi manna. LP299v hefur sýnt breiðari verkun en aðrir mjólkursýrugerlar.^24,25,26  

Örveruflóra meltingarfæranna nærist á því sem við látum ofan í okkur. Til að viðhalda heilbrigðum meltingarvegi er mikilvægt að neyta hollrar fæðu og forðast unnar matvörur og óhóflegt sykurát. Það er góð regla að taka inn mjólkursýrugerla reglulega til að auðga örverubúskapinn og viðhalda breidd. Þannig má draga einnig úr óþægindum út frá meltingarvegi og jafnvel fyrirbyggja langvinnar bólgur og langvinna sjúkdóma.

*Íslendingar nota einna minnst af sýklalyfjum í landbúnaði af Evrópuþjóðum²⁷

Höfundur greinar:

Birna G. Ásbjörnsdóttir MSc Næringarlæknisfræði