Fara í efni

Brjósta­krabbamein - Helstu einkenni, orsakir, greining, algengi og lífshorfur.

Brjóstakrabbamein er algengasta krabbamein hjá íslenskum konum og hafa lífshorfur batnað verulega undanfarin ár.
Brjósta­krabbamein - Helstu einkenni, orsakir, greining, algengi og lífshorfur.

Brjóstakrabbamein er algengasta krabbamein hjá íslenskum konum og hafa lífshorfur batnað verulega undanfarin ár.

Það er einnig eitt fárra krabbameina sem hægt er að greina á snemmstigum með skipulagðri hópleit.

Þar sem brjóst eru mjúk líffæri sem liggja utan á brjóstkassa er oft hægt að greina mein í þeim snemma með því að fara reglulega í brjóstamyndatöku (40-69 ára) og skoða þau reglulega. Karlar geta fengið brjóstakrabbamein en um 1 karl greinist á móti hverjum 100 konum. 

Helstu einkenni

  • Hnútur eða fyrirferð í brjósti, oft harður eða þéttur og sjaldan aumur. Flestir hnútar í konum á frjósemisaldri eru góðkynja en þeir afmarkast þá oft vel og eru hreyfanlegir undir fingrum.
  • Hnútur í handarkrika getur verið merki um meinvarp en algengt er að litlir eðlilegir eitlar þreifist hjá grannholda konum.
  • Inndregin húð eða geirvarta. Ef geirvarta hefur verið inndregin frá kynþroska er það eðlilegt ástand. Geirvörtur geta einnig dregist inn vegna aldurstengdra breytinga en alltaf er rétt að láta lækni meta slíkt.
  • Blóðug eða glær útferð frá geirvörtu getur verið merki um sjúkdóminn eða af saklausum toga. Dökkbrúnleit, gulleit og grænleit útferð er saklaus.
  • Exemlíkar breytingar á geirvörtu eða sár sem ekki grær þarf að skoðast af lækni.
  • Verkir og eymsli. Í einstaka tilfellum geta verkir verið fyrsta einkenni brjóstakrabbameins en þá getur einnig verið um tilviljun að ræða. Verkir og eymsli í brjóstum eru mjög algeng einkenni og oftast af saklausum toga eins og vegna áhrifa kvenhormóna. Önnur algeng orsök verkja eru frá stoðkerfinu. Það geta komið fram stingir eða verkir frá vöðvunum sem liggja frá síðunni, undir brjóstinu, bakinu og öxlinni. Millirifjagigt er einnig ein orök verkja en þeir verkir koma frá litlu vöðvunum milli rifbeinanna. Þessir verkir geta verið mjög sárir.
Ef þú hefur eitthvert ofangreindra einkenna þá ráðleggjum við þér að leita til læknis eða hjúkrunarfræðing á Leitarstöðinni.

Orsakir

Ekki er vitað hvað veldur brjóstakrabbameini en nokkrir þættir geta aukið líkur á því:

HVAÐ VEIST ÞÚ UM BRJÓSTAKRABBAMEIN? TAKTU PRÓFIÐ!

  • Fjölskyldusaga. Talið er að innan við eitt af hverjum tíu brjóstakrabbameinum tengist erfðum. Fundist hafa stökkbreytingar í ákveðnum genum (BRCA-1 og BRCA-2, BRCA er skammstöfun fyrir breast cancer), sem auka verulega hættu á að konur sem þær bera fái brjóstakrabbamein. Arfgengar gerðir af brjóstakrabbameini hafa tilhneigingu til að koma fram hjá yngri konum.
  • Kvenhormón skipta miklu máli varðandi myndun brjóstakrabbameins og er sjúkdómurinn hundrað sinnum algengari hjá konum en körlum. Áhættan á að fá brjóstakrabbamein er lítillega aukin hjá konum sem byrja ungar á blæðingum og hjá konum sem fara mjög seint á breytingaskeið. Hins vegar er áhættan minni hjá konum sem eignast sitt fyrsta barn fyrir 18 ára aldur og konum sem eignast mörg börn. Langvarandi notkun samsettrar getnaðarvarnarpillu tengist einnig aukinni áhættu. Notkun tíðahvarfahormóna hefur talsvert mikla áhættuaukningu í för með sér og er ráðlagt að taka þau ekki lengur en í fimm ár og alls ekki lengur en tíu ár þó vissulega þurfi að meta hvert tilfelli fyrir sig. 
  • Offita meðal kvenna eftir tíðahvörf eykur líkur á brjóstakrabbameini. Talið er að um tíu prósent brjóstakrabbameina hjá konum eftir tíðahvörf megi rekja til offitu. Mögulegar ástæður eru nokkrar. Ein er sú að fituvefur framleiði kvenhormónið östrógen sem getur aukið hættu á brjóstakrabbameini. Þeir sem eru offeitir hafa einnig oft aukið magn af insúlíni og insúlín-líkan vaxtarþátt (IGF-1) í blóði sem getur í sumum tilfellum aukið hættu á ýmsum krabbameinum. Talið er að fitufrumur geti mögulega einnig haft bein og óbein áhrif á æxlisþætti. Einnig eru þeir sem eru í ofþyngd með væga langvinna bólgu sem talin er geta aukið hættu á sumum krabbameinum. 
  • Áfengisneysla. Áfengi inniheldur etanól sem líkaminn breytir í krabbameinsvaldandi efni, asetaldehýð. Asetaldehýð getur skemmt erfðaefni og prótein í frumum. Etanól veldur einnig oxun í líkamanum sem getur skemmt erfðaefni fruma ásamt því að auka kvenhormónið östrógen í líkamanum, sem aftur eykur líkur á brjóstakrabbameini. Áfengi hindrar einnig upptöku mikilvægra vítamína eins og A, B, C, D, E ásamt fólinsýru og karótína.
  • Vaktavinna sem felur í sér röskun á lífklukku er líklegur áhættuþáttur en rannsóknir hafa sýnt að hjúkrunarfræðingar og flugfreyjur sem vinna á næturvöktum eru í aukinni áhættu. 
  • Lítil líkamleg hreyfing. Sterkar vísbendingar eru um að regluleg hreyfing minnki líkur á brjóstakrabbameini, hjá konum á öllum aldri. Miðað er við að hreyfingu sem felur í sér meðal til erfiðar æfingum í um 30 til 60 mínútur í senn. Einnig eru vísbendingar um að hreyfing á unglingsaldri sé sérstaklega mikilvæg í þessu samhengi. Talið er að við hreyfingu minnki magn af insúlíni og IGF-1, ónæmiskerfið styrkist og auðveldara sé að viðhalda heilbrigðri líkamsþyngd. Hreyfing getur einnig aukið lífsgæði þeirra sem greinst hafa með brjóstakrabbamein og minnkað þreytu.
  • Landfræðilegur munur. Brjóstakrabbamein er algengast í Norður-Ameríku, Evrópu, Ástralíu og syðri hluta Suður-Ameríku, en sjaldgæfara í Asíu og Afríku. Brjóstakrabbamein er ekki einungis að aukast í vestrænum löndum, heldur einnig t.d. í Japan. Landfræðilegur munur á nýgengi og rannsóknir á hópum fólks, sem flutt hafa milli svæða þar sem tíðni er há og svæða þar sem tíðni er lág, benda til þess að umhverfisþættir og greiningarvirkni hafi mun meiri þýðingu en erfðaþættir fyrir áhættu einstaklinga á að fá brjóstakrabbamein. Nýgengi brjóstakrabbameins hefur hækkað jafnt og þétt síðustu áratugi hjá öllum Norðurlandaþjóðunum. Það er hæst í Danmörku en lægst í Noregi.

Hvað er brjóstakrabbamein?

Greining

Meinsemd í brjósti uppgötvast oft í hópleit hjá Leitarstöð Krabbameinsfélagsins eða með því að viðkomandi finnur þéttingu eða hnút í brjósti. Endanleg greining á því hvort um brjóstakrabbamein eða góðkynja breytingu er að ræða fer fram með meinafræðilegri skoðun frumusýnis eða vefjasýnis frá meininu.

TÖLFRÆÐI UM BRJÓSTAKRABBAMEIN

  • Hópleit. Allar konur á aldrinum frá 40 til 69 ára fá boð um að mæta í hópleit að brjóstakrabbameini á tveggja ára fresti. Eldri konum er einnig velkomið að mæta. Teknar eru röntgenmyndir af brjóstum og ef breytingar sjást á myndum er konan boðuð í frekari rannsóknir. Af tæplega 18 þúsund einkennalausum konum sem koma í hópleit á ári eru um 3,6% vísað til viðbótarrannsóknar og þar af um 1,1% sem fara í ástungu á brjóstum. Af þeim sem vour kallaðar í viðbótarrannsókn greindust 12% með ífarandi krabbamein eða setkrabbamein (DCIS), eða 0,4% af öllum sem mættu í hópleit, og 88% með góðkynja breytingar.
  • Að skoða brjóstin sjálf. Oft greinist meinið með því að konur finna hnút fyrir tilviljun eða í reglulegri skoðun.
  • Frumugreining. Sýnataka úr meinsemd til greiningar felur í sér að læknir sogar út frumur með nál eða tekur vefjasýni úr meininu, sem síðan er rannsakað í smásjá. Þetta leiðir yfirleitt til nákvæmrar greiningar og er leiðbeinandi um meðferð. 
  • Vefjarannsókn. Eftir brottnám meinsins er gerð meinafræðileg rannsókn á vefnum og margvíslegir þættir metnir sem geta haft áhrif á meðferð og lífshorfur. Í vefjameinafræðilegri skoðun er m.a. rannsakað hvaða æxlisgerð er um að ræða, þroskunargráða æxlis er metin, æxlisstærð mæld og athugað hvort æxlið virð¬ist að fullu numið á brott. Einnig er kannað í þeirri rannsókn hvort meinvörp hafi borist til eitla og hvort kvenhormónaviðtakar séu til staðar í æxlinu. Erfðaþáttur er mældur og vaxtarhraðaákvörðun er gerð. Vegna tilkomu sérhæfðra líftæknilyfja eru aðrir viðtakar í æxlisfrumum rannsakaðir og nú er almennt kannað hvort oftjáning sé til staðar á svonefndum HER-2 viðtökum í æxlisfrumum, en það getur haft þýðingu við val á meðferð.

Meðferð

Meðhöndlun brjóstakrabbameins byggist á samvinnu þar sem ýmsir fagaðilar koma að með mismunandi sérþekkingu.

KENNSLUMYND - BRJÓSTAÞREIFING

  • Skurðaðgerð. Yfirleitt er fyrsta meðferð skurðaðgerð. Alloft er nóg að fjarlægja æxlið ásamt svolitlu af eðlilegum brjóstvef í kring og nefnist slík aðgerð fleygskurður. Einnig eru teknir svonefndir varðeitlar og séu þeir eðlilegir þarf ekki frekari eitlanám. Sé vitað um meinvörp í holhandareitlum er gert eitlanám, en þá er fjarlægður sá vefur holhandar sem inniheldur eitla. Stundum er mælt með því að fjarlægja allt brjóstið (brjóstnám), til dæmis þegar tvö eða fleiri æxli finnast í brjóstinu.
  • Geislameðferð er yfirleitt beitt eftir fleygskurð á þann brjóstvef sem eftir er, til að draga úr líkum á endurkomu sjúkdómsins.
  • Lyfjameðferð. Í flestum tilfellum er talið ráðlegt að gefa eftirmeðferð í þeim tilgangi að minnka líkur á því að sjúkdómurinn taki sig upp aftur. Ýmist er þá beitt andhormónalyfjum og/eða krabbameinslyfjum, jafnvel ásamt líftæknilyfjum. Miklar framfarir hafa orðið í viðbótarmeðferð sem stuðlað hafa að bættum lífshorfum þeirra sem greinast með meinið.

Lestu meira um meðferðir á vef Landsspítalans með því að smella hér

Algengi og lífshorfur

Fræðslumynd um brjóstakrabbamein Að meðaltali greinast um 210 konur á ári með brjóstakrabbameini og er meðalaldur við greiningu um 62 ár. Sjúkdómur er tiltölulega sjaldgæfur undir fertugt en um 10 konur greinast árlega undir þeim aldri. Konur sem eru arfberar fyrir stökkbreytingu á BRCA-geni eru líklegri til að greinast fyrir fertugt. Karlar geta einnig fengið brjóstakrabbamein en um 1 karl greinist á móti hverjum 100 konum. 

Almennt gildir að því fyrr sem brjóstakrabbamein greinist, þeim mun betri eru lífshorfur. Í heildina hafa horfur sjúklinga farið batnandi og hlutfallsleg fimm ára lifun er góð eða um 90%.

Til baka í yfirlit

Tengdar fréttir