Vaxandi mein í nútímanum

Enginn veit með vissu hvaðan hugtakið meðvirkni kemur. Því er almennt haldið fram að hugtakið hafi þróast út frá enska hugtakinu co-alcoholic. Einkenni hins meðvirka voru í upphafi rakin til streitunnar sem fólk upplifir við að búa með alkóhólista eða fíkli. Það kom í ljós að þegar alkóhólistinn hætti að drekka, þá lagaðist hinn meðvirki ekki og varð jafnvel verri af einkennum sínum. Þegar fagfólk fór að rýna betur í einkennin og orsök þeirra, kom í ljós að þau geta orsakað fíkn. Einnig var það óhrekjanlegt að meðvirknieinkenni fundust ekki eingöngu hjá fólki sem ólst upp með eða bjó við alkóhólisma eða fíkn. Það virtist vera nóg að hafa alist upp við vanvirkt fjölskyldukerfi eða með foreldri sem vanrækti eða misnotaði barnið.

Pia Mellody, hjúkrunarfræðingur og löggiltur fíkniráðgjafi sem hefur starfað sem meðferðaraðili hjá virtri meðferðarstöð, The Meadows, í Bandaríkjunum í yfir 20 ár, heldur því fram að meinið dafni í menningu okkar og að enn séum við svo stutt á veg komin að flestir meðferðaraðilar hafi hvorki getu né kunnáttu til þess að tala um eða fást við meðvirknieinkennin. Hún hefur þó fundið klíníska lýsingu á veikindunum sem hefur nú þegar hjálpað hundruðum einstaklinga í að byrja ferð sína í átt til bata. Mellody kýs að nota enska hugtakið „disease“ til að lýsa meðvirkninni. Hún segir meðvirkni ekki veikindi í líkingu við flensu eða niðurgang, heldur mun frekar eins og sykursýki. Lækningin er ekki fljótvirk heldur þarf hinn meðvirki stöðugt að viðhalda bata sínum eins og hinn sykursjúki.

Geðlæknirinn Timmen Cermak segir í bók sinni Diagnosing and Treating Codependence að fagfólk innan geðsviðsins hafi reynt að meðhöndla meðvirknieinkenni af fagmennsku og fágun en þar sem meðvirkni hafi enn ekki verið viðurkennd sem sjúkdómur sé hún oft ranglega greind. Meðvirklar eru þá greindir með kvíða, þunglyndi eða aðrar raskanir. Þetta segir hann afleitt. Cermak orðar þetta svona: „Miðað við það sem við höfum lært, þá virðist hún passa við sjúkdómslýsingar (greinileg einkenni sem eru fyrirsjáanleg, stigvaxandi og hamlandi).“[1]

Eftirfarandi eru kjarnaeinkenni meðvirkni eins og Mellody setur þau fram:

1. Erfiðleikar við að upplifa gott og heilbrigt sjálfsmat. Einstaklingurinn á með öðrum orðum erfitt með að elska sjálfan sig.
2. Erfiðleikar við að setja heilbrigð og virk mörk, þ.e. einstaklingurinn á erfitt með að vernda sjálfan sig.
3. Erfiðleikar við að eiga og tjá eigin veruleika, þ.e.a.s. einstaklingurinn á erfitt með að þekkja sjálfan sig, hugsanir sínar og tilfinningar og deila þeim með öðrum.
4. Erfiðleikar við að gangast við og sinna eigin þörfum og löngunum, þ.e. einstaklingurinn á erfitt með eigin umönnun.
5. Erfiðleikar við að upplifa og tjá eigin veruleika af hófsemi, þ.e. einstaklingurinn á erfitt með að koma fram með viðeigandi hætti miðað við aldur og aðstæður.

Til viðbótar kjarnaeinkennunum eru einnig fimm afleidd einkenni (e. secondary symptoms) sem endurspegla hvernig veikt samband hins meðvirka við eigið sjálf skapar vandamál í samskiptum við aðra. Kjarnaeinkennin hafa eyðileggjandi áhrif á líf hins meðvirka og segja má að birtingarmynd þess sé í afleiddum einkennum. Kjarnaeinkenni hafa áhrif á innra líf hins meðvirka en afleidd einkenni hafa áhrif á samskipti við aðra. Þau má flokka á eftirfarandi hátt:

1. Neikvæð stjórnun. Meðvirklar gefa sér leyfi til þess að ákvarða raunveruleika annarra fyrir eigin þægindi. Þeir reyna annars vegar að stjórna öðrum með því að segja þeim hvernig þeir ættu að vera og hins vegar með því að þóknast þeim.
2. Gremja. Meðvirklar nota gremju sem fánýta leið til að reyna að vernda sjálfa sig og öðlast sjálfsvirðingu.
3. Skert andleg geta, brengluð eða engin andleg viðleitni. Meðvirklargeraannað fólk að sínum æðri mætti í gegnum hatur, ótta eða dýrkun eða þeirgeratilraun til að eignast æðri mátt annarra.
4. Flótti frá raunveruleikanum, fíknir eða andlegir og líkamlegir sjúkdómar. Manneskja, sem á ekki í góðu sambandi við sjálfa sig, getur búið við svo mikinn sársauka hið innra að hún leitar lausna í fíknihegðun til þess að deyfa sársauka sinn með skjótvirkum hætti.
5. Skert geta til að viðhalda nánd við annað fólk er eitt aðaleinkenni hins meðvirka. Nánd felur í sér að tveir eða fleiri deila veruleika sínum án þess að reyna að breyta honum eða dæma. Meðvirklar, sem eiga erfitt með að greina hverjir þeir eru, geta ekki deilt veruleika sínum á viðeigandi hátt og þar með ekki verið nánir öðrum.

Meðvirknieinkennin sem hafa verið sett fram hér hafa áhrif á þroska manneskjunnar og þarfnast úrvinnslu til að auka sjálfsþekkingu, sjálfsvirði, samskiptagetu, lífsgæði og sátt. Ýmsar leiðir eru til bata frá meðvirkni en þar má nefna viðtöl hjá fagaðila sem hefur þekkingu á meðvirkni, námskeið fyrir meðvirka og tólf spora samtök sem miða að meðvirkni. Mellody hefur haldið námskeið til að þjálfa og kenna meðferðaraðilum víðs vegar að úr heiminum. Höfundur þessa pistils hefur hlotið þjálfun hjá Mellody.

Díana Ósk Óskarsdóttir, guðfræðingur og ICADC ráðgjafi.