Sýklalyfjaónæmi og sýklalyfjanotkun

Sýklalyfjaónæmi.

Uppgötvun sýklalyfja í upphafi 20. aldarinnar er eitt mesta afrek vísindalegrar læknisfræði. Með uppgötvun Alexanders Fleming á penicillíni árið 1928 og myndun og framleiðslu annarra sýklalyfja næstu áratugina þar á eftir kviknaði von um að hægt væri að lækna og jafnvel útrýma mörgum af hættulegustu sjúkdómum heims.

Hinsvegar leið ekki langur tími frá því að notkun sýklalyfja hófst þar til stofnar ónæmra baktería komu fram og nú er svo komið að sumar tegundir baktería eru ónæmar fyrir nánast öllum gerðum sýklalyfja.

Alþjóðaheilbrigðismálastofnunin (WHO) hefur skilgreint sýklalyfjaónæmi sem eina af stærstu heilbrigðisógnum heimsins. Aukið ónæmi fyrir sýklalyfjum veldur vandamálum við meðferð sýkinga og hefur þar af leiðandi slæmar afleiðingar fyrir heilsu manna og veldur auknum kostnaði við heilbrigðisþjónustu.

Sóttvarnastofnun Evrópusambandsins (European Centre for Disease Prevention and Control - ECDC) áætlar að í Evrópu einni komi upp um það bil 400 þúsund sýkingar á ári hverju af völdum ónæmra sýkla sem leiða til um 25 þúsund dauðsfalla. Með auknum ferðalögum og viðskiptum með matvæli og dýraafurðir heimshorna á milli opnast leiðir fyrir sýklalyfjaónæmar bakteríur til að dreifa sér. Sýklalyfjaónæmi er því alþjóðlegt vandmál.

Á sýklafræðideild Landspítala er fylgst náið með þróun sýklalyfjaónæmis, og á heimasíðu deildarinnar eru birtar árlegar yfirlitstöflur um sýklalyfjanæmi valinna sýkla allt frá árinu 1998.

Sýklalyfjanotkun

Sýklalyfjanotkun er áhrifamesti þátturinn í vali og dreifingu sýklalyfjaónæmis, þótt sambandið geti verið flókið. Röng og/eða of mikil notkun sýklalyfja eykur hættu á að sýklalyfjaónæmar bakteríur komi fram og breiðist út.

Forsenda markvissra aðgerða gegn óskynsamlegri sýklalyfjanotkun er að hafa góðar og áreiðanlegar upplýsingar um notkun sýklalyfja og þróun ónæmis gegn þeim.

Á Íslandi er hvatt til þess að sýklalyf séu notuð með ábyrgum hætti. Áhersla er lögð á sýkingavarnir á heilbrigðisstofnunum og fylgst er með tíðni sýkinga sem tengjast heilbrigðisþjónustunni.

Í sóttvarnalögum segir að sóttvarnalæknir skuli halda smitsjúkdómaskrá með upplýsingum um útbreiðslu smitsjúkdóma, ónæmisaðgerðir og notkun manna á sýklalyfjum sem valdið geta ónæmi sýkla gegn sýklalyfjum. Þær upplýsingar skulu vera ópersónugreinanlegar. Smitsjúkdómaskrá þessi er til stuðnings sóttvarnastarfi og faraldsfræðirannsóknum á Íslandi. Upplýsingar um notkun sýklalyfja og sýklalyfjaónæmi geta gagnast læknum sem ávísa þessum lyfjum.

Heilbrigðisráðherra skipaði nefnd um sýklalyfjanotkun og sýklalyfjaónæmi árið 2000 og sú nefnd var endurskipuð árið 2005. Hlutverk hennar er að:

„vera sóttvarnalækni og öðrum er málið varðar til ráðgjafar um aðgerðir til að sporna við ofnotkun sýklalyfja og öðru sem að gagni má koma til að hindra myndun ónæmis sýkla í mönnum, dýrum og umhverfi".

Nefndin er yfirvöldum til ráðuneytis um þennan málaflokk og skilar velferðarráðherra skýrslu árlega.

Heimild: landlaeknir