Hornsteinar heilbrigðs lífs

Umræðan um heilbrigt líf er oft misvísandi þannig að erfitt er að átta sig á hvað er heilbrigt og hvað ekki. Hvað „má“ og hvað „á„ að gera til að halda góðri heilsu. Mikilvægt er að átta sig á að góð heilsa samanstendur af mörgum þáttum. Hornsteinar heilbrigðs lífs felast í reglulegri hreyfingu, góðri næringu, endurnærandi svefni, hugarró og góðum félagslegum samskiptum. Fæst okkar lifa fullkomlega heilbrigðu lífi enda er alveg rými til að sveigja reglurnar aðeins til ef grunnur daglegs lífs er á réttu róli. Til að styrkja þessa hornsteina er vert að hafa eftirfarandi í huga:  

1. Regla í daglegu lífi. Segja má að regla í daglegu lífi sé grunnur heilbrigðs lífs. Regla á hreyfingu, matmálstímum og svefni. Að koma sér upp góðri daglegri rútínu getur hjálpað okkur mikið þegar erfiðir tímar koma svo sem álag í vinnu, veikindi, andleg vanlíðan eða annað sem líklegt er til að leiða okkur í átt að hreyfingarleysi og óhollustu í mataræði. Skoðum okkar daglegu venjur og metum hvort breytinga er þörf.
2. Mataræði. Við fáum mjög misvísandi upplýsingar úr öllum áttum varðandi hvers konar mataræði við eigum að tileinka okkur. Staðreyndin er sú að við erum ekki öll eins. Það eru hinsvegar nokkrar grunnreglur sem gilda fyrir flest okkar.
1. Þar ber fyrst að nefna að regla máltíða og tímasetning þeirra mjög mikilvæg. Tímasetningar máltíða þarf að vera í samræmi við orkunotkun og ekki er æskilegt að langur tími líði milli máltíða. Þannig hentar flestum að borða ávallt morgunmat, hádegismat og kvöldmat auk 2-3 millibita.
2. Huga þarf að innihaldinu og gæta þess að við fáum nauðsynlega næringu úr fjölbreyttu fæði. Líkaminn virðist vinna betur úr mat en verksmiðjutilbúnu dufti eða töflum. Borðum því mat. Engin ein tegund matvæla inniheldur allt sem þarf og því er fjölbreytnin mikilvæg. Því minna sem matvælin eru unnin því betra.
3. Magn þarf að vera í samræmi við orkuþörf. Hægt er að fá aðstoð við að finna hver orkuþörf þín er.
4. Venjur þær sem við tileinkum okkur í tengslum við mat skipta miklu máli. Margir virðast til dæmis borða morgunmatinn á hlaupum eða kjósa að sitja fyrir framan sjónvarpið með kvöldmatinn í stað þess að fjölskyldan setjist saman til borðs. Þetta er óæskileg þróun bæði hvað varðar minnkandi meðvitund okkar um innihald og skammtastærðir en skiptir ekki síður máli varðandi félagslegu heilsuna, þar sem mikilvægt tækifæri til góðra samskipta glatast.
3. Hreyfing. Líkami okkar gerður til að hreyfast. Hreyfing hefur áhrif á andlega sem líkamlega líðan. Sífellt koma fram nýjar rannsóknir sem sýna áhrif hreyfingarleysis á tilurð og framvindu allskyns sjúkdóma sem við getum auðveldlega komist hjá með því að stunda reglulega hreyfingu og minnka kyrrsestu í daglegu lífi. Mikilvægt að finna hreyfingu við hæfi og vera minnugur þess að hvert skref telur. Það er aldrei of seint að byrja en ráðlegt er að fara  hægt af stað í upphafi.
4. Svefn. Góður svefn er gulls ígildi. Mjög mikil starfsemi fer fram í líkamanum á meðan við sofum. Svefninn er mjög mikilvægur fyrir eðlilega endurnýjun fruma, nám og minni svo eitthvað sé nefnt. Það er því til mikils að vinna að fá góðan svefn. Heilbrigðar svefnvenjur skipta miklu og þar sem annarstaðar þarf að gæta að reglu. Það sem við gerum á daginn hefur áhrif á svefninn og því mikilvægt að byrja á að laga daglegar venjur.
5. Andleg líðan. Góð andleg líðan er grunnur þess að við náum árangri með önnur verkefni  og finnum jafnvægi í daglegu lífi. Við þurfum að skoða sjálf okkur, taka ábyrgð á heilsunni og finna að við erum við stjórnvölinn í okkar lífi. Mjög hjálplegt er að temja sér jákvætt hugarfar. Við þurfum að finna innri sátt og byggja upp sterka sjálfsmynd. Mikilvægt er eiga góð samskipti við fjölskyldu og samstarfsfólk, lágmarka streitu og ytra áreiti og vinna úr áföllum sem kunna að hafa hent okkur á lífsleiðinni.
6. Reykleysi og hófleg notkun áfengis ef nokkur er mikilvæg forsenda þess að við höldum góðri heilsu.
7. Vera sem næst kjörþyngd. Fjölmargir sjúkdómar fylgja offitu auk hættu á andlegri vanlíðan og félagslegrar einangrunar. Mikilvægt er að átta sig á að vægri ofþyngd fylgir ekki endilega hætta fyrir heilsuna ef við stundum góða lífshætti og ræktum líkama og sál. Hægt er að ná miklum árangri í baráttunni við offitu og afleiðingar hennar með því að breyta lífsstílnum til batnaðar. Hér gildir sem fyrr að forvarnir eru besta leiðin. Snemmtæk íhlutun á vandanum sú næst besta en þó er aldrei of seint að leita sér aðstoðar.
8. Fylgjumst með áhættuþáttum. Forvarnir eru ætíð bestar. Það eru ýmsar vísbendingar sem við getum unnið með og gripið í taumana bæði áður en sjúkdómar myndast og eins til að hindra versnun þeirra og/eða fylgikvilla sjúkdóma sem til staðar eru. Mismunandi er hvaða skimun eða mælingar eiga við á mismunandi tímabilum lífsins og er líka mismunur milli kynja og vert að kynna sér hvað á við um þig.    

Flest getum við bætt lífsstílinn á einhvern máta. Þegar við viljum gera breytingar í átt að heilbrigðu lifi er fyrsta skrefið að skoða sína stöðu og viðurkenna í hverju vandinn felst. Í  kjölfarið gera sér grein fyrir hverju þarf að breyta. Grunnforsendan er síðan sú að VILJA BREYTA og átta sig á því að það er enginn annar en maður sjálfur sem getur breytt.  Því næst þarf að huga að aðstæðum til að geta breytt því sem þarf að breyta og fá til þess aðstoð ef þörf er á.

Mjög algengt er að ætla sér miklar breytingar á stuttum tíma en það fer sjaldnast vel. Mun vænlegra til árangurs er að gera breytingar skref fyrri skref, setja sér raunhæf markmið og nota dálítið af ónotaðri þolinmæði sem við eigum einhverstaðar til. Mörgum finnst erfitt að leita aðstoðar þar sem þeir „vita jú hvað þarf að gera“ þó framkvæmdin komist ekki í gang. Það sýnir hinsvegar mikinn styrk að leita aðstoðar til að bæta lífsstílinn og öðlast um leið betri lífsgæði og betri heilsu.

Erla Gerður Sveinsdóttir, Læknir Heilsuborg