Raki og mygla í húsum

Sjúkdómar þróast vegna flókins samspils erfða og umhverfis.

Einn veigamesti umhverfisþáttur hér á landi er inniloftið þar sem við verjum mestum hluta lífsins innandyra við leik og störf en myglusveppur eða  mygla getur ógnað gæðum þess lofts.

Raki, mygla og heilsa

Myglusveppir eru hluti náttúrulegs umhverfis og eru mikilvægir við niðurbrot og endurnýjun næringarefna í náttúrunni. Menn, myglusveppir og bakteríur hafa lifað saman frá örófi alda og á meðan jafnvægi ríkir lifa allir saman í ,,sátt“. Ef jafnvægið raskast fer eitthvað úrskeiðis. Það á til dæmis við ef raki í byggingaefnum verður nægilegur til þess að mygla nái að vaxa upp í húsunum okkar.  Samkvæmt skýrslu Alþjóðaheilbrigðisstofnunarinnar (AHS/WHO) frá 2009 þá eru raki og mygla í byggingum áhættuþáttur heilsu manna. Tengslin eru þekkt en orsakasamhengið er ekki að fullu ljóst. Eftir vatnsskaða í byggingum verður uppsöfnun á efnum í innilofti frá örverum og byggingarefnum og loftgæði spillast. Má í stuttu máli nefna útgufun frá  byggingarefnum , bakteríur, geislabakteríur, smádýr, mítla og fjölmargar tegundir myglusveppa sem geta framleitt skaðleg eiturefni. Nýlega kom fram rannsókn frá Finnlandi sem fjallar einmitt um áhrif myglusveppaeiturs (mycotoxin),ákveðinnar tegundar myglusveppa, á samskipti fruma í taugakerfi og öndunarvegi.

Einkenni sem eru annað hvort sýnileg eða mælanleg eru frá öndunarfærum, tíðar sýkingar, meltingarfæraóregla og húðkvillar. Önnur einkenni sem erfitt er að mæla og meta eru sett undir eitt nafn, húsasótt. Á meðal þeirra  eru flenslík einkenni, þreyta, orkuleysi, þunglyndi, höfuðverkur, liðverkir, verkir, áreiti í augum, truflanir í ónæmiskerfi og önnur óútskýrð veikindi. Þegar talað er um húsasótt er átt við einkenni sem má tengja við veru í ákveðnu húsnæði. Eitt er þó ljóst að rannsóknir sýna að meiri líkur eru á heilsukvillum í röku húsnæði en þurru.

Í því liggja möguleikar til  forvarna og lýðheilsuðagerða í okkar samfélagi. Forvarnargildið er ótvírætt. Fyrirbyggjum leka,  minnkum áhættu af raka, lagfærum og stöðvum rakaupptök og fjarlægjum rök og mygluð byggingarefni. Þannig  lágmörkum við heilsufarslega áhættu af húsnæði. Til þess að ná árangri er mikilvægt að fagstéttir í heilbrigðis- og byggingageiranum beri saman bækur sínar og vinni að sameiginlegu markmiði.

Hvar finnst mygla?

Myglusveppir fjölga sér með gróum. Myglugró finnast alls staðar en myglan nær aðeins að vaxa þar sem gró finna hagstæð skilyrði til vaxtar. Fyrst og fremst þar sem er  raki og æti. Gró myglusveppa berast um allt með lofti, vatni og dýrum. Það er því óhjákvæmilegt að gró myglusveppa lendi inn í veggjum og undir gólfefnum þegar við erum að byggja húsin okkar eða breyta. Gróin liggja þar í dvala uns aðstæður breytast vegna leka eða rakaþéttingar og vaxa upp og mynda myglu. Myglusveppir eða mygla getur nýtt sér til ætis bæði ryk á gleri og í holrýmum steypu og getur því vaxið á ólíklegustu stöðum.

Flestir myglusveppir ná að fjölga sér hratt og verða grómyndandi innan tveggja sólarhringa. Þessi tími, 48 klukkustundir, er því sá viðbragðstími sem við höfum til þess að þurrka upp eftir vatnstjón og leka. Myglusveppagró og jafnvel mygla finnast án efa í einhverju magni í öllum húsum á Íslandi; þéttiefni við baðkar, gluggakarmar í snertingu við raka steypu og við rúður, en hún verður að vandamáli þegar rakaálag er eða hefur verið óeðlilega mikið. Þá geta komið fram einkenni húsasóttar og lífsgæði íbúa skerðast.

Hvernig þekki ég myglu?

Mygla sem vex á byggingarefnum er oft á tíðum keimlík þeirri myglu sem við þekkjum vel á brauðhleif eða sultu. En oftast er myglan ekki augljós við sjónræna skoðun enda þarf hún ekki sólarljós til þess að vaxa eins og plöntur og þrífst því vel innan í veggjum, undir gólfefnum,  á málningu eða veggfóðri. Hún getur haft marga liti; grá, svört, brún, hvít, gul, bleik, græn og jafnvel rauðbrún. Stundum er erfitt að aðgreina myglu frá útfellingu efna úr steypu og frá lími undir dúkum. Þumalputtareglan er sú að ef leki hefur verið til staðar lengur en í eitt stakt skipti eða viðvarandi  þá má reikna með að finna myglu og/eða bakteríur. Algengast er að finna slíkar aðstæður í spónaplötum, krossvið, lími undir dúkum, undir  málningu, í timbri, fúguefnum, þéttiefnum, veggfóðri, pappír og lími á gifsplötum. Auðvelt er að villast á myglu og mislitun vegna  bruna, efnaútfellingar, sandmengunar, olíusmits eða tjörulitunar.

Myglupróf

Ef ætlunin er að greina hvort  svartur eða grænn flekkur sé mygla eða eitthvað annað, er hægt að fá vísbendingu um það með prótín- eða mygluprófi. Allar tegundir ,,skyndi“ mygluprófa þarf þó að nálgast með aðgát. Prótínpróf geta gefið falska jákvæða niðurstöðu enda svara þau öllum prótínum, og niðurstaðan verður „jákvæð“ í öllum tilfellum eftir 10 mínútur. Fölsk jákvæð niðurstaða getur komið fram ef sýni er mengað með snertingu eða svarar öðrum prótínleifum. Þess vegna er mikilvægt að lesa af þeim innan þess tímaramma, menga það ekki og velja góðan sýnatökustað.  Mygluprófin sem greina ættkvíslir eða tegundir eru dýrari en eru gagnleg til þess að ákvarða ákveðnar ættkvíslir, en þau greina þó ekki allar tegundir og geta því sýnt neikvæða niðurstöðu þar sem er mygla.

Þegar prótín- eða myglupróf gefa jákvætt svar er samt ekki hægt að draga þá ályktun um að raka- og mygluvandamál sé til staðar í húsnæði. Það eru margir þættir sem geta haft áhrif á niðurstöðuna og mikilvægasta skrefið er að finna orsökina. Mikilvægt er að þekkja sögu hússins og hafa rakamæli sem mælir raka í byggingarefnum við raka- og mygluleit.

Alþjóðaheilbrigðisstofnunin hefur ekki gefið út viðmiðunarmörk sem teljast heilsuspillandi á magni myglu eða tiltekið hvaða tegundir eru varasamari en aðrar.  Í leiðarvísi AHS  kemur fram að í heilsufarslegu tilliti skal koma í veg fyrir aðstæður þar sem rakasæknar örverur geta vaxið upp og fjarlægja mygluð og rakaskemmd byggingarefni þar sem myglu verður vart.

Smelltu HÉR til að lesa þessa grein til enda. 

Grein af vef husogheilsa.is