Reiði – reiðistjórnun

Tilfinningar eru misauðveldar viðfangs og er reiði sú tilfinning sem flestum gengur erfiðast að glíma við.

Hún er margslungin, lýsir sér á marga ólíka vegu og rætur hennar eru oft óljósar.

Því þarf að veita henni sérstaka áherslu og góða athygli.

Reiðin óhefluð og stjórnlaus getur verið lífshættuleg þeim sem hana ber og ekki síður umhverfinu. Hún leiðir til ofbeldis jafnt innávið (sjálfseyðing) sem útávið og er ofbeldi í íslensku þjóðfélagi vaxandi vandamál. Það er okkur því mjög mikilvægt að læra á þessa flóknu tilfinningu, til að auka almenna vellíðan og stuðla að ástríkara þjóðfélagi.

Undirrituð hefur um langa hríð kennt börnum og unglingum að skoða og kynnast tilfinningum sínum og aðstoðað þau við reiðistjórnun.

Reiðitilfinningin er yfirleitt sú tilfinning sem börnin eiga erfiðast með hjá sjálfum sér og er það ólýsanleg ánægja að fylgjast með barni sem nær stjórn yfir þessari miklu orku sem reiðin er, þó ekki sé nema í einhverjum mæli eftir langt vanlíðunar tímabil.

Barnið fyllist þá sjálfsöryggi og gleði yfir því að hafa stjórnina á sjálfu sér í eigin höndum. Ef reiðin stjórnar einstaklingnum en ekki öfugt skapast mikil vanlíðan og hætta.

Yfirleitt verður sérhver að fást við þessa erfiðu tilfinningu af eigin rammleik því lítið er kennt um þessa hluti í íslenska skólakefinu enn sem komið er. Það er vonandi að gagnger breyting verði á í nánustu framtíð þannig að næstu kynslóðir barna okkar fái með skólagöngu sinni einhvern þekkingargrunn á tilfinningum sínum (og annarra) sem þau geti byggt á til að verða betur undir lífið búin sem sterkari og hæfari einstaklingar. „Mennt er máttur“ á við í þessu tilviki sem öðru.

Við fæðumst ekki með þekkinguna heldur öflum við hennar.

Skoðum nú reiðina örlítið nánar og veltum því fyrir okkur hvað reiði er, hvernig hún birtist okkur og hefur áhrif bæði sem jákvætt og neikvætt afl.

Skoðum jafnframt þá möguleika sem við höfum til reiðistjórnunar.

Reiðin er sannarlega jafn mikilvæg öllum öðrum tilfinningum okkar. Reiðin er tilfinning sem kemur og fer ef allt er eðlilegt. Kemur og lætur okkur vita um ógnun eða óréttlæti af einhverju tagi en fer jafnharðan svo við fáum einbeitingu og ró til að bregðast rétt við hinum ógnandi aðstæðum. Þarna er reiðin jákvætt afl, vörn okkar og styrkur sem hjálpar okkur við að halda velli í oft erfiðum heimi. Ef hún hinsvegar kemur til okkar en ætlar sér síðan að sitja sem fastast innra með okkur og hafa áhrif á gerðir okkar í framhaldi er hún farin að spilla fyrir okkur. Hún tekur af okkur stjórnina en við bíðum lægri hlut. Þegar reiðin er farin að leggja undir sig litróf tilfinninganna og lita persónuleikann meira og minna rauðan stefnir í óefni ef ekkert er að gert.

Að reiðin hreiðri um sig á þennan hátt og verði mótandi afl persónuleikans gerist einkum ef fólk hefur lent í áföllum, yfirleitt ofbeldi af einhverju tagi og ekki fengið tilhlýðilega hjálp.Sem sagt, sjálfstraustið hefur beðið hnekki. Sú staða getur leitt til þess að fórnarlamb aðstæðna fari sjálft að beita ofbeldi síðar meir. Rannsóknir sýna að flestir þeir sem beita ofbeldi á fullorðnisárum hafa sjálfir verið beittir ofbeldi. Hér á Íslandi er heimilisofbeldi algengasta form ofbeldis hvort sem það er andlegt, líkamlegt eða kynferðislegt. Í Bandaríkjunum er talið að fimmta hvert barn sé beitt ofbeldi af einhverju tagi. Öllum þessum þolendum þyrfti að koma til hjálpar svo þau læri að virkja reiði sína á jákvæðan og uppbyggjandi hátt en sitji ekki uppi með hana og yfirfæri yfir á næstu kynslóðir.

Reiði sem situr í einstaklingi og fær að vera þar óáreitt kemur í veg fyrir að viðkomandi geti notið lífs síns til fulls. Hún getur farið að lita og hafa áhrif á allar aðrar tilfinningar okkar. Reiðin verður þá að einskonar fötlun sem þrengir að allri yfirsýn. Hún lætur fólk misskilja aðstæður og skilaboð frá umhverfi verða rangtúlkuð. Ofsóknarhugmyndir eru algengar ásamt mikilli minnimáttarkennd og rangar ályktanir eru dregnar. Einbeiting til náms eða starfa verður að sjálfsögðu ekki mikil. Reiðin sem slík er persónuleikavandamál sem þarf að leysa. Að framangreindu er ljóst að öll umræða og kennsla um reiði og ofbeldi er mikilvægt forvarnarstarf.

Eðli og birtingarmyndir reiðinnar eru mismunandi. Hún getur komið í köstum við ólíklegustu aðstæður, gosið upp við orð eða tillit og snúið öllu á annan endan á engri stund. Fólk getur sannarlega staðið eftir klumsa.

Til eru þeir sem láta allt vaða, segja hluti sem betur hefðu mátt kyrrir liggja eða færu betur á að vera ræddir af yfirvegun. Aðrir beita ofbeldi í reiðikasti eða láta reiðina bitna á öðru fólki síðar við aðrar aðstæður. Sumir byrgja reiðina langt innra með sér svo að utan á hana hleðst meir og meir. Það fer síðan eftir atvikum hvort reiðin springur út eða leytar sér farvegs á annan hátt t.d. í þunglyndi. Fólk höndlar reiði sína á afar ólíkan hátt en allt ber þetta að sama brunni. Það þarf að læra á reiðina til að hún stjórni ekki okkar líðan og athöfnum!

Reiðin er eins og þegar hefur verið lýst andlega óholl en hún er einnig óholl líkamanum. Helstu líkamleg einkenni reiðinnar eru spenna. Vöðvar herpast, röddin klemmist.Flæði adrenalíns í líkamanum eykst, öndun verður grunn og líkaminn nær ekki eðlilegri slökun. Hjartsláttur verður tíðari og svimatilfinning gerir vart við sig. Sviti sprettur út og einnig getur komið flökurleiki.Allt eru þetta einkenni mikils álags og sýnir vel hvað mikil langvarandi reiði er líkamanum óholl.

Reiðin getur verið lúmsk og dulin og það er mjög algengt að fólk láti stjórnast af reiði en hefur sjálft ekki hugmynd um það. Hún getur orðið að ómeðvituðum ávana, ósið sem við höfum kannski komið okkur upp sem vörn á erfiðleikatímabili og okkur hefur yfirsést að leiðrétta. Þá er það ekki fyrr en við finnum léttinn sem yfir okkur kemur þegar við erum laus við fjötra reiðinnar sem við gerum okkur grein fyrir því ástandi sem verið hafði viðvarandi. Það er því mikilvægt að einkenni hennar, bæði andleg og líkamleg séu fólki vel kunnug.

Að láta reiði stjórna lífi sínu að meira eða minna leyti er mikil sóun á hæfileikum og lífsgæðum.Við þurfum að gera okkur grein fyrir að það erum við sem stjórnum því hvernig okkur líður en ekki annað fólk eða aðstæður.Við sköpum reiði okkar að mestu sjálf með eigin hugsunum og kenndum. Ef við höfum gert okkur það ljóst er ekki erfitt að hefjast handa. Fyrst er að viðurkenna tilvist reiðinnar sem mörgum reynist erfitt og síðan er að fara að kynnast henni hjá sér persónulega og vinna með hana. Hvernig bregst ég við þessu eða þessu? Af hverju bregst ég við því með mikilli reiði? Er ég að nota reiðina sem stjórntæki? Er hún vörnin mín vegna minnimáttarkenndar eða tilfinningalegrar vankunnáttu? Kann ég ekki á kvíða minn, leiða, sektarkennd og læt ég því allan vanlíðan brjótast út sem reiði? Er hún gamall ávani? Nota ég hana sem spennulosun undir álagi? Skoða hlutina og skilgreina.

Smelltu HÉR til að klára að lesa þessa grein frá baujan.is