Sveppasýkingar á fótum og tánöglum

Hvað er sveppasýning sem kemur á fætur og í táneglur? Þetta er hvimleiður kvilli sem margir þurfa að berjast við og hérna eru afar fræðandi upplýsingar um hvernig best er að vita hvort um sveppasýkingar á fótum og tánöglum sé að ræða og hvernig best er að losna við þennan kvilla.

Þetta er heldur ekkert sem þarf að fela eða vera feimnismál. Það geta allir fengið fótsveppi og sveppasýkingar í táneglur.

Orsakir, tíðni og áhættuþættir

Ýmsar örverur lifa í og á líkama okkar undir eðlilegum aðstæðum en valda okkur ekki skaða, og í sumum tilvikum eru þær beinlínis gagnlegar. Í öðrum tilvikum geta örverur fjölgað sér um of og valda þá sýkingum sem geta skaðað okkur. Á meðal þessara örvera eru ýmsar bakteríur og sveppir. Skipta má sveppum á líkama okkar í húðsveppi (dermatophytes) sem orsaka fótsveppi og gersveppi (t.d. candida albicans), en þeir síðarnefndu orsaka sjaldan fótsveppi.

Oftast sjást fótsveppir hjá yngra fólki en þeir eru þó frekar sjaldgæfir fyrir kynþroska. Af sveppasýkingum í húð eru fótsveppir algengastir. Oft eru aðrar sveppasýkingar samtímis til staðar, svo sem sveppir í nára eða naglasveppir. Sveppirnir þurfa hita og raka til að þrífast vel. Slíkar aðstæður eru t.d. til staðar í nára og á fótum sérstaklega milli táa. Gott hreinlæti og þurr húð á fótum og milli táa dregur þannig úr líkum á fótsveppum. Dæmi um aðstæður sem auka líkur á fótsveppum eru m.a. lokaðir skór, jafnvel íþróttaskór, langvarandi raki á húð t.d. eftir síendurtekin böð, en einnig má nefna lítil sár eða sprungur t.d milli táa, við neglur eða á iljum. Í gegnum slík sár komast sveppir auðveldar inn í húðina og valda þá sýkingu.

Þá hefur einnig verið sýnt fram á að í flestum tilvikum byrja naglasveppir sem sýking í aðliggjandi húð sem síðan berst í neglurnar. Könnun sem framkvæmd var hérlendis á sundstöðum sýndi að fjórði hver karlmaður og um 15% kvenna voru með staðfestar sveppasýkingar í tánöglum. Ef eingöngu var litið til einkenna sem benda eindregið til sveppasýkinga, þó ekki væri hægt að staðfesta sýkinguna, var þessi tala 42% hjá körlum og 35% hjá konum.

Nýleg könnun á meðal atvinnumanna í körfubolta í Bandaríkjunum (NBA) sýndi að 89% af leikmönnunum fengu sveppasýkingar í táneglur einhvern tíma á ferlinum. Eru miklar líkur á að slíkar sýkingar dragi nokkuð úr leikgetu þeirra. Sveppasýkingar geta verið smitandi við beina snertingu sýkts svæðis eða við notkun skófatnaðar og sokka sem eru með sveppum í. Sama gildir um gólf í sturtuklefum, búningsherbergjum og umhverfi sundlauga. Til að slíkt smit geti átt sér stað þarf húðin að vera móttækileg eins og áður er sagt. Fótsveppir eru oft langvarandi vandi og koma iðulega aftur þó að meðferð heppnist vel í upphafi.

Einkenni

Yfirleitt smitast húðin á fótunum fyrst og síðan kemst sýkingin í neglurnar. Mikilvægt er að meðhöndla sveppina á þessu stigi og fyrirbyggja að neglurnar sýkist. Oft er sýkingin bæði í nöglum og húðinni.

HÚÐ

-  Kláði, sviði, stingir í húð á þeim stöðum sem sýkingin hefur náð fótfestu.
-  Rauð útbrot, lítlar bólur, flögnun á iljum og hælum, í lófum, á svæði milli táa og fingra og í nöglum.
-  Roði og bólga í húð
-  Blöðrur eða opin húð, vessandi útbrot , skorpa/hrúður
-  Þurrkur með sprungum og hreistri

NEGLUR

-  Litabreytingar. Öll eða hluti naglarinnar er hvít/gul/rauð/brún.
-  Þykknun á naglplötu
-  Þykknun undir nögl og gjarnan hreistur
-  Nagllos

Greiningaraðferðir

Greiningin byggir fyrst og fremst á útliti húðar og nagla. Greiningin er síðan staðfest með ræktunum.

- Skafsýni frá húð eða nöglum tekið í svepparæktun.
- Skoðun á sýni í smásjá en sveppaþræðir sjást oftast vel við slíka skoðun

Meðferð

Stundum læknast fótsveppir af sjálfu sér við að húðinni er haldið þurri, þó á þetta sjaldan við um naglasveppi. Venjulega eru notaðir sveppaáburðir í kremformi. Slík krem eru borin á húðina milli táa og á iljar í 1-3 vikur, eftir því hversu útbreidd sýkingin er og hvaða tegund áburðar er notuð. Ef sýking á iljum er útbreidd dugar meðferð með kremi ekki alltaf og þarf þá að gefa töflumeðferð í 1- 4 vikur. Ef sýkingin er komin í neglurnar dugir sjaldnast minna en þriggja mánaða meðferð. Almennt er árangur meðferðar góður en sé einstaklingurinn næmur fyrir smiti þarf oft lítið til að smitast aftur. Því eru fyrirbyggjani aðgerðir mikilvægar.

Fyrirbyggjandi aðgerðir

Gott almennt hreinlæti er mikilvægt, en sérstaklega þarf að halda fótum þurrum og þurrka sér vel einnig milli táa. Mikilvægt er að skipta daglega um sokka. Þvo þarf handklæði á milli notkunar en sveppir þola ekki þvott við 60°C hita með þvottaefni. Í sumum tilvikum má nota púður á iljar og á milli táa, en það dregur í sig raka. Einnig er til púður sem inniheldur sveppalyf og getur það gert frekara gagn. Þurrkandi púður á fætur á einkum við um þá sem stunda almenna baðstaði og íþróttasali eða fá oft sveppasýkingar. Oft er ráðlagt að nota baðtöfflur þegar farið er í sturtu og í búningsklefum. Gagnsemi þess er þó ekki sönnuð. Skófatnaður skal vera þannig að hann lofti vel. Gott getur verið að skipta um skó daglega þannig að þeir nái að þorna vel á milli notkunar.

Ef einstaklingurinn er mjög næmur fyrir smiti og hefur reynslu af endurteknum sýkingum má nota sveppakrem fyrirbyggjandi, t.d. vikulega. Ef sýkingin hefur náð kjölfestu í húðinni er mikilvægt að meðhöndla hana sem fyrst til þess að koma í veg fyrir að sveppurinn nái að sýkja neglurnar. Ef neglurnar ná að sýkjast þarf oftast töflumeðferð. Í flestum tilvikum nægir að meðhöndla sveppasýkinguna í húðinni með Lamisil kremi daglega í 1 viku.

Upplýsingar fengnar frá Húðlæknastöðinni á Smáratorgi og HÉR er heimasíðan þeirra.