Kynheilbrigði

Kynheilbrigði varðar bæði kynlífs- og frjósemisheilbrigði einstaklinga.

Í fyrstu hafa foreldrar mest að segja í því að móta jákvæða sjálfsmynd á þessu sviði, en síðan fara vinir/jafnaldrar, skólinn og ekki síst fjölmiðlar og markaðsöfl að skipta meiri máli.

Allir sem hafa áhrif á kynheilbrigði barna og ungs fólks, eins og foreldrar, skólinn, félagsmiðstöðvar, fjölmiðlar, auglýsendur, bæjar-, borgar- og ríkisstjórn, þurfa að leggja sitt af mörkum til að tryggja heilbrigði þeirra sem best á þessu sviði.

Til mikils er að vinna og með meðvitaðri stefnu, umræðu og umgengni er hægt að koma í veg fyrir margvíslegar neikvæðar afleiðingar kynlífs eins og fóstureyðingar, ótímabærar þunganir, kynsjúkdóma, eftirsjá og ofbeldi í kynlífi.

Umræða um kynlíf þarf að vera samfelld frá því börn eru lítil og fram eftir öllum uppvaxtarárum þeirra. Umræða um jákvæða þætti kynlífs, eins og hvað sé eðlilegt/óeðlilegt, gott/vont, rétt/rangt og hvað ber að varast og hvernig, eru þættir sem foreldrar, skóli og samfélagið allt ættu að leggja ríka áherslu á.

Þurfa börn og unglingar að fræðast um kynlíf?

Við lifum í upplýsingasamfélagi þar sem ólíkir miðlar eru farnir að gegna stærra uppeldishlutverki í lífi barna og unglinga en áður fyrr. Kynfræðsla er ekki lengur einungis bundin við þá fræðslu sem foreldrar/forráðamenn og skóli standa fyrir, heldur hefur hún í auknum mæli færst yfir til fjölmiðla. Þeir hafa á undanförnum árum aukið markaðssetningu á kynlífi, til dæmis á netinu, í tónlistarmyndböndum, sjónvarpsþáttum og kvikmyndum. Þessari markaðssetningu er oft á tíðum ætlað að höfða til barna og unglinga.

Afleiðingar þessarar þróunar eru meðal annars þær að nú fá börn og unglingar mörg misvísandi skilaboð um kynlíf sem leitt geta til ranghugmynda um það hvað telst vera eðlilegt kynlíf. Þessi þróun undirstrikar mikilvægi uppeldishlutverks foreldra og að þeir leggi grunn að gildismati barna sinna á þessu sviði. Börn og foreldrar þurfa að ræða saman um kynlíf, eins og hvern annan málaflokk. Skoðanir og gildi foreldra gagnvart kynlífi eru börnum og unglingum nauðsynlegt mótvægi við þeim misvísandi og villandi upplýsingum sem þau hafa greiðan aðgang að.

Kynlíf er eðlilegur hluti af lífinu. Kynfræðsla fyrir börn og unglinga gerir þeim betur kleift að takast á við eigin tilfinningar og taka ákvarðanir sem stuðla að eigin kynheilbrigði. Með góðri fræðslu eru unglingar betur undir það búnir að takast á við þann félagslega þrýsting sem er í umhverfinu og þeir eru líklegri til að geta myndað gott og heilbrigt ástarsamband í framtíðinni. Þekking á kynlífi getur hjálpað þeim að vernda sig gegn kynferðislegri misnotkun og fyrir því að misnota aðra.

Eðlilegt að fjölskyldan ræði um kynlíf

Fjölskyldan er ein sterkasta fyrirmynd barna og unglinga. Frá unga aldri hafa foreldrar samskipti við börn sín og miðla þekkingu til þeirra með beinum og óbeinum hætti. Umræða um kynlíf og allt sem því viðkemur er mikilvæg á öllum heimilum. Ef unnt er að ræða opinskátt og af einlægni um kynlíf við börn frá því þau eru lítil geta foreldrar byggt upp traust samband milli sín og barna sinna.

Með þessu móti leggja foreldrar grunninn að jákvæðri og heilbrigðri sjálfsmynd barna í kynlífi. Þegar börnin eldast og vangaveltur og spurningar vakna um kynlíf er líklegra að þau leiti aðstoðar og leiðbeininga foreldra sinna á sviði kynlífs sem og á öðrum sviðum.

Rannsóknir hafa leitt í ljós að opin og góð umræða um kynlíf á heimilunum er líkleg til að skila sér í því að börn byrja seinna en ella að stunda kynlíf og eru ábyrgari þegar þau byrja. Því seinna sem börn byrja að stunda kynlíf, því minni líkur eru á eftirsjá, kynsjúkdómum, ótímabærum þungunum og ofbeldi. Kynfræðsla skilar sér því í aukinni þekkingu og meðvitaðri ákvörðunartöku ungs fólks um kynlíf.

En mörgum foreldrum finnst af ýmsum ástæðum erfitt að ræða um kynlíf við börnin sín, ekki síst hvernig byrja eigi samtalið. Fyrir suma getur verið gott að byrja einfaldlega á því að segja barninu frá þessum erfiðleikum, t.d. með því að segja: ,,Mér finnst erfitt að tala um kynlíf. Foreldrar mínir ræddu það aldrei við mig en ég vil gera betur." Hafa líka í huga að það er aldrei of seint að byrja að tala um kynlíf og að kynfræðslan verður aldrei afgreidd í eitt skipti fyrir öll.

Frekari upplýsingar og leiðbeiningar er m.a. hægt að fá í bæklingnum: Samskipti foreldra og barna um kynlíf

Góð umræða um kynlíf á heimilinu skilar sér m.a.í því að:

- Börn byrja seinna en ella að stunda kynlíf

- Börn eru ábyrgari þegar þau byrja

- Minni líkur eru á að þau sjái eftir því að hafa stundað kynlíf

- Minni líkur eru á ótímabærum þungunum

- Minni líkur eru á kynsjúkdómum

Heimildir: landlaeknir.is