Hvað er Alzheimer sjúkdómur? 5. pistill
Einfalda skilgreiningin er “taugahrörnunarsjúkdómur í heila” en það eru til fleiri
slíkir sjúkdómar þannig að frekari skýringa er þörf. Almennt er talið að
sjúkdómurinn orsakist af amyloid útfellingum í heila. Sýnt hefur verið fram á að
útfellingarnar hafa átt sér stað um lengri tíma, hugsanlega 1-2 áratugi áður en
fyrstu einkenni koma fram. Tilgátan er vel undirbyggð og flestar lyfjarannsóknir
síðustu áratugi hafa byggt á henni. Hún hefur þó sætt gagnrýni því lyfjaþróun á
grunni hennar hefur ekki gengið áfallalaust eins og rætt verður um í síðari
pistlum. Fyrsta lyfið sem sótt var um skráningu fyrir á þessari öld ræðst á
útfellingarnar og hreinsar þær að miklu leyti úr heilanum. Ekki er ljóst hvort af
skráningu verður en vonast er til að svo fari.
Alzheimer sjúkdómur kemur yfirleitt fram eftir 65 ára aldur en um 10%
sjúklinga fá þó einkenni hans fyrr. Í liðlega helmingi tilvika orsakast heilabilun af
Alzheimes sjúkdómi sem er því algengasta ástæða heilabilunar. Einnig geta
einstaklingar með aðra heilasjúkdóma verið auk þeirra með Alzheimer
breytingar í heilanum. Dæmi um það er æðakölkun með Alzheimer breytingum í
heila (e: mixed vascular dementia and Alzheimer´s disease).
Algengast er að fyrstu einkenni Alzheimer sjúkdóms séu gleymska, einkum á
nýliðin atvik en fleiri einkenni koma fram eftir því sem á líður. Í sumum tilvikum
koma önnur einkenni fram á undan minnisröskun. Þessi einkenni geta verið
truflanir á tjáningu (málstol), skert færni til athafna í daglegu lífi (verkstol), skert
ratvísi o.fl. Einkenni fara vaxandi með tímanum mjög einstaklingsbundið er
hversu hratt það gerist. Munur á milli einstaklinga er svo mikill að réttara gæti
verið að tala um Alzheimer rófið fremur en Alzheimer sjúkdóm. Líklegt er að um
sé að ræða fleiri en einn sjúkdóm en framtíðar rannsóknir munu leiða í ljós hvort
svo er.
Framan af getur verið erfitt að skera úr um hvort fram komin einkenni séu
eðlileg eða af sjúklegum toga. Allir geta gleymt og “hversdagsgleymska” er til
staðar hjá öllum svo sem m.a. hefur verið sýnt fram á í íslenskri rannsókn [1].
Ýmislegt getur orðið til þess að maður verði utan við sig eða gleyminn, svo sem
áhyggjur, verkir, svefnleysi, lyfja- eða áfengisneysla, streita og svo mætti lengi
telja. Það sem skilur þó á milli er að gleymska af völdum Alzheimer sjúkdóms
ágerist með tímanum en helst að mestu óbreytt ef ekki eru sjúklegar breytingar í
heila.
Orsakir sjúkdómsins eru óþekktar en vitað er að ýmislegt getur aukið líkur á
honum. Ákveðnir erfðaþættir geta aukið líkur á Alzheimer sjúkdómi en sterkasti
áhættuþátturinn er hækkandi aldur. Þessum atriðum fáum við ekki breytt en í
pistli um forvarnir gegn heilabilun er bent á ýmislegt annað sem getur tafið eða
hugsanlega komið í veg fyrir sjúkdóminn. Þótt pistillinn hafi fjallað um forvarnir
gegn heilabilun almennt á flest einnig við um Alzheimer sjúkóm.
Meðferð við sjúkdómnum má gróflega skipta í fjögur svið:
• Meðferð aðra en lyfjagjöf
• Lyfjameðferð við sjúkdómnum sjálfum
• Lyfjameðferð við einkennum og/eða afleiðingum sjúkdómsins
• Sálfélagslegur stuðningur.
Í síðari pistlum verður fjallað um alla þessa meðferðarmöguleika en næsti pistill
verður um rannsóknaraðferðir til greiningar á heilabilunarsjúdómum.
Skilgreiningu á Alzheimer sjúkdómi er að finna í yfirlitsgrein [2].
Heimildir
1. María K. Jónsdóttir, Steinunn Adolfsdóttir, Rúna Dögg Cortez, María
Gunnarsdóttir og Ágústa Hlín Gústafsdóttir. Diary Study of Action Slips in
Healthy Individuals. The Clinical Neuropsychologist 2007; 21(6): 875-883.
2. McKhann G.M., Knopman D.S., Chertkow H., Hyman B.T., Jack C.R. Jr,
Kawas C.H. et al. The diagnosis of dementia due to Alzheimer's disease:
recommendations from the National Institute on Aging-Alzheimer's
Association workgroups on diagnostic guidelines for Alzheimer's disease.
Alzheimer´s & Dementia 2011;7(3):263-269.
Grein eftir Jón Snædal öldrunarlækni